I. Giriş
Broadway gösterilerinde sahne alan oyuncular ile tanışmak ve sonrasında gösterilerin devamlılığını sağlamak amacıyla “riskli” yatırım yapan zenginleri tanımlamak için kullanılmaya başlanan “angel/ melek” yatırımcı kavramı[1] serbest piyasa ekonomisinin gelişimi, müstakbel veya “yeni kurulmuş girişimlere/ şirketlere sermaye yatırımı yapan risk sermayedarları"na dönüşümlerini beraberinde getirmiştir. Bu kişiler “melek”tir, zira o girişim, diğer yatırımcılar tarafından yeterli görülmemiştir. European Business Angel Network’e göre aile bağı olmayan, çekirdek veya başlangıç aşamasındaki girişimlere doğrudan yatırım yapan kişi melek yatırımcıdır[2]. Güncel süreçte melek yatırımcılığın yalnızca bir likit sermaye aktarımı değil, bir başarı yolu ve tecrübe aktarımı olduğu da açıktır. Dolayısıyla melek yatırımcılığın sadece bir finansal teşvik değil finansal olmayan bir yatırım teşviki yönü olduğunu da birlikte kabul etmek gerekir.
Dünyadaki gelişimi incelendiğinde, 1993’te İskoçya’da başlayan kurulumun, 1999 yılında European Business Angel Network (EBAN – Avrupa Melek Yatırım Ağı) ile devam ettiği, bunu diğer Avrupa ülkelerinin, Asya’da Singapur’un ve devamında ABD, Rusya, Avustralya, Kanada, İsrail gibi tüm coğrafya ve ekonomik sistemlere yayılan bir biçimde dünya genelinde yaygınlaştığı görülmektedir.
II. Türk Hukuku Düzenlemeleri ve “Bireysel Katılım Yatırımcılığı”
Türkiye de bu seyri takip edenlerden olmuş ve nispeten yeni sayılabilecek biçimde 2012 yılında, eski haliyle Hazine Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ek madde 5; yeni haliyle 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi md. 253 dayanağı ve Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik hükümleri ile hukuk sistemine dahil etmiştir. Bu anlamda,
- Melek yatırımcı, “Kişisel varlıklarını ve/veya tecrübe ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişi” olarak tanımlanarak “bireysel katılım yatırımcısı (BKY)”,
- Ağ ise “Girişimcilerin BKY’ler ile bir araya gelmesine aracılık eden, BKY’ler tarafından 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu veya 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümleri uyarınca kurulan tüzel kişiliği haiz yapılar” olarak belirlenerek “bireysel katılım yatırımcısı ağı (BKY Ağı)” adıyla tabir edilmektedir.
III. Bireysel Katılım Yatırımcısı Lisansı (BKY Lisansı)
Bu noktada, BKY’lerin Bakanlıkça belirlenen kriterleri karşılamaları halinde ve devlet desteğinden yararlanma olanağı sağlayan “Bireysel katılım yatırımcısı lisansı (BKY lisansı)”nı almaları gerekmektedir. Bu destek vergi desteğidir. Beş yıl için geçerli olan, yenilenebilen ve fakat başkasına devri mümkün olmayan bu lisans için gerçek kişilerin, yüksek gelir veya servete sahip yatırımcı ya da tecrübeli yatırımcı tanımlarındaki şartlardan herhangi birini taşıması ve bunları yine mevzuatta belirtilen bilgi, belge ve içeriklerle sunabilmesi gerekir:
a) Yüksek gelir veya servete sahip yatırımcılar;
1) Lisans almadan önceki iki yıl için, yıllık gayrisafi geliri ayrı ayrı (min.) 200.000 TL ve üzerinde olan veya,
2) Başvuru anında sahip oldukları her türlü menkul ve gayrimenkul varlıklarından oluşan kişisel servetin toplam değeri en az 1.000.000 TL olan yatırımcılardır.
b) Tecrübeli yatırımcılar;
1) Banka ve finansal kuruluşlarda fon veya portföy yöneticisi olarak ya da banka ve finansal kuruluşların küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin finansmanı, proje finansmanı veya kurumsal finansman birimlerinde veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları dahil girişim sermayesi şirketlerinde müdür veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda en az iki yıl iş tecrübesine sahip olan veya,
2) Lisans alınmadan önce son beş yıl içinde en az iki yıl, yıllık cirosu en az 25.000.000 TL olan bir işletmede genel müdür yardımcısı veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda çalışan veya,
3) BKY ağlarının birine lisans alınmadan önce en az bir yıl süreyle üyeliği bulunan ve müracaat sırasında son mali yıldaki net satışları 5.000.000 TL’nin altında olan ve halka açık olmayan bir veya daha fazla şirkette BKY olarak ortak olan veya,
4) Başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketleri desteklemek amacıyla kurulmuş olan yurt içi kuluçka merkezlerinde ya da teknoloji geliştirme merkezlerinde en az iki yıl tecrübesi bulunan ve bu merkezlerdeki başlangıç veya büyüme aşamasındaki bir veya daha fazla şirkete asgari 20.000 TL sermaye koyan kişilerdir.
Lisans bilgisi, Bakanlıkça, lisans belgelerinin bir suretini bulundurmak suretiyle bilgi sisteminde saklanır.
BKY’nin fiil ehliyetini kaybetmesi, lisanslama kriterlerinin kaybedildiğinin tespit edilmesi, BKY’nin vefatı, BKY tarafından girişim şirketine konulan sermayenin iş planında belirtilen amaca aykırı biçimde kullanılması, Bakanlığa kasıtlı olarak yanlış bilgi ve belge verilmesi, Bakanlığı aldatmaya yönelik işlemlere girişilmesi, Yönetmelik md. 13’teki sektörel kısıtlamalara, md. 14’teki yatırım sınırlamalarına, md. 18’deki ortaklık payına ve oranına uyulmaması hallerinde, ihlalin türüne göre girişim şirketinin bilgilendirilmesi, uyarılması, lisans iptali, lisansı iptal edilen BKY’nin, lisans iptalinden itibaren iki yıl süreyle yeni lisans belgesi müracaatında bulunamaması, iki yıl dolmadan yapılan yeni lisans başvurularının kabul edilmemesi gibi uygulama ve yaptırımlar söz konusudur.
-----------------------------------------------
[1] Karabayır, M.E., Gülşen, A.Z., Çifci, S., Muzaffar, H., (2012). ‘’ Melek Yatırımcıların Yatırım Kararlarında Girişimci Odaklılığın Rolü: Türkiye’deki Melek Yatırımcılar Üzerine Bir Çalışma’’. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 67, No. 2, 2012 (https://dergipark.org.tr/tr/pub/ausbf/issue/3064/42500).
[2] OECD, Financing High-Growth Firms: The Role Of Angel İnvestors, OECD Publishing, 2011, s. 29.
